ZAKONY
Z uwagi na bardzo dużą rolę jaką odegrały zakony w budowie obiektów sakralnych (około 86% zabytków u nas) postanowiłem umieścić kilka krótkich informacji o zakonach działających na omawianym terenie.
JOANNICI
Zakon Rycerski Świętego Jana Chrzciciela Szpitala Jerozolimskiego
Ordo Militiae Sancti Johannis Bapistae Hospitalis Hierosolimitani
Joannici, kawalerowie rodyjscy, kawalerowie maltańscy to najstarszy zakon rycerski. Od 1083 roku obsługiwali szpital pod wezwaniem św. Jana dlatego zwano ich joannitami. Szpital ten przeznaczony dla pielgrzymów wybudowali w Jerozolimie kupcy z Amalfi w 1070 r. Rycerze joannici na czarnych płaszczach nosili biały krzyż.
Po utracie Ziemi Świętej joannici przenieśli się na Rodos i następnie na Maltę. Zasłynęli heroiczną obroną Malty w XVI w. Stolica Malty nosi imię swojego obrońcy wielkiego mistrza joannitów (Jean Parisot de la Vallette).
W Polsce Joannici mieli kilka placówek – komandorii: w Małopolsce, Wielkopolsce, na Pomorzu, Śląsku i Ziemi Lubuskiej. Poznańska Malta to właśnie pamiątka po joannitach (byli właścicielami tej ziemi), oprócz oczywiście kilku kościołów. Stopniowo tracili znaczenie militarne i w późniejszym okresie poświecili się pracy charytatywnej i duszpasterstwu.
Krzyż maltański jest godłem ratownictwa morskiego, widnieje on na statkach ratowniczych, tylko barwy są odwrócone – czerwony krzyż na białym tle.
Osiem rozwidleń krzyża oznacza osiem błogosławieństw, czasem przy tarczy herbowej była dewiza PRO FIDE – ZA WIARĘ.
Herb Joanitów
CYSTERSI
Zakon Cystersów
Ordo Cisterciensis
W 1098 roku grupa zakonników opuszcza klasztor benedyktyński w Molesmes (Francja) aby powrócić do źródeł życia chrześcijańskiego. Nowe opactwo Citeaux – Cistercium powstaje wśród lasów, w niewielkiej dolinie nad rzeką w miejscu odosobnionym. Nazwa pierwszego opactwa położonego w Burgundii, stała się nazwą całego zakonu. W XII w. powstaje w Polsce 9 klasztorów, z tego 3 na naszym terenie i 1 w pobliżu. Jako pierwsze w Polsce powstaje opactwo w Jędrzejowie (1140 – 49 r.); następnie w Sulejowie (1176/7 r.); Wąchocku (1179 r.); Koprzywnicy (1185 r.). Cystersi, z powodu swoich habitów zwani byli białymi mnichami. Zakon miał surową regułę, zakonnicy musieli codziennie pracować fizycznie dlatego klasztor był samowystarczalny. Cystersi są wielce zasłużeni na polu gospodarczym: uprawa ziemi, rzemiosło i budownictwo rozwijało się dzięki nim szybciej.
Herb cystersów
Herb cystersów
w Wąchocku
Każdy z konwentów mógł mieć własny herb.
Napływ cystersów do Polski
Poniżej współczesny wygląd klasztorów cysterskich w czasie różnych pór roku: Wąchock, Koprzywnica, Jędrzejów i Sulejów – to pierwsze klasztory cystersów założone przez mnichów przybyłych bezpośrednio z Morimonnd (mapka wyżej).
BENEDYKTYNI
Zakon Świętego Benedykta
Ordo Sancti Benedicti (OSB)
Złożył św. Benedykt z Nursji około 530 roku na Monte Cassino, zasadą było lokowanie zakonów na górach.
W Polsce pierwsze klasztory powstały w Tyńcu i na Łyścu zwanym później Świętym Krzyżem.
Zakon miał trzy hasła: aby we wszystkim był uwielbiony Bóg (ut in omnibus glorificetur Deus), módl się i pracuj (ora et labora), pokój (pax).
Przysłowiowa benedyktyńska cierpliwość i praca przyczyniły się bardzo do rozwoju kultury i sztuki chrześcijańskiej. Pierwszy zabytek piśmiennictwa w Polsce, tzw. kazania świętokrzyskie, pochodzi z klasztoru benedyktynów na Świętym Krzyżu.
Zakon nie posiada jednolitego godła, dawniej często używano takiego jak obok.
FRANCISZKANIE
Zakon Braci Mniejszych
Ordo Fratrum Minorum (OFM)
Założycielem był św. Franciszek Bernardone z Asyżu. Wspólnota zaczęła działalność w 1207 r., a w 1223 papież Honoriusz III zatwierdził regułę zakonu. Wkrótce po śmierci św. Franciszka w 1226 r. zakon podzielił się na dwa odłamy zakonników: konwentualnych i obserwantów. W 1453 r. powstał pierwszy w Polsce klasztor obserwantów przy kościele p.w. św. Bernardyna z Sieny (stąd nazwa bernardyni). Z zakonu obserwantów na przełomie XVI i XVII wieku wyłoniła się grupa zwana reformatami, swój pierwszy klasztor założyli Pińczowie w 1606 r. z fundacji marszałka koronnego Z. Myszkowskiego. Obecnie bernardyni
i reformaci używają wspólnej nazwy – bracia mniejsi.
Inne odłamy zakonu franciszkanów to Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych (OFMConv.), Zakon Braci Mniejszych Kapucynów (OFMCap.).
Godłem franciszkanów są dwa skrzyżowane ramiona Chrystusa i św. Franciszka ze stygmatami, pomiędzy nimi znajduje się krzyż. Krzyż jako znak męki jest też znakiem pokuty, propagowanie męki Jezusa i pokuta to cechy pobożności franciszkańskiej.
JEZUICI
Towarzystwo Jezusowe (TJ)
Societas Iesu (SI)
Powstało w 1540 r. założone przez byłego hiszpańskiego żołnierza obecnie św. Ignacego Inigo Loyola.
Celem była obrona katolicyzmu przed różnymi doktrynami reformacji.
Czwartym ślubem jezuitów jest posłuszeństwo stolicy apostolskiej. Późniejsza działalność to duszpasterstwo, misje, szkolnictwo i wydawnictwa. Hasłem jest ad maiorem Dei gloria (na większą chwałę Bożą). Godło towarzystwa IHS to Iesu Humilis Societas (Jezus pokornemu towarzyszem).
DOMINIKANIE
Dominikanie
Zakon Kaznodziejski (ZK)
Ordo Fratrum Praedicatorum (OP)
Założycielem w 1215 r. był św. Dominik Guzman z Kastylii. To był najbardziej wykształcony zakon, szkolenie i studia trwały kilka lat, a dopiero po 14 latach studiów nabywało się prawa do wykładania teologii. Do Polski sprowadzeni
w 1223 r, przez bp. Iwo Odrowąża, a organizatorem klasztoru w Krakowie był św. Jacek. Celem zakonu jest życie
w kontemplacji, studiowanie teologii i działalność apostolska.