WĄCHOCK – zespół klasztorny Cystersów.
Kościół p.w. Najświętszej Marii Panny i Św. Floriana
Kościół i klasztor wybudowany przez cystersów był jednym z czterech konwentów bezpośrednich filii Morimondu „córki” Citeaux, pozostałe to Jędrzejów, Sulejów i Koprzywnica. Kościoły i klasztory cystersów podlegały regułom także w zakresie budownictwa. Obowiązywał ascetyzm unikanie rzeczy zbędnych, rzeźb, zalecano jednolitość postępowania w sprawach boskich i ludzkich we wszystkich konwentach. Dlatego wszystkie cztery konwenty mają podobne układy pomieszczeń wokół wirydarza, ale szczegóły wykończenia są już odmienne. Kapituła generalna zakonu zalecała lokowanie klasztoru nad rzeką (napęd dla młynów) i poza osiedlami. Tylko Wąchock spełnił ten ostatni warunek, pewnie w nagrodę przetrwał w najlepszym, mało zmienionym, stanie. Koprzywnica, Jędrzejów i Sulejów były lokowane przy istniejących osiedlach.
Widok opactwa od płn. Z lewej romański kościół, z prawej dobudowa z tzw. Wieżą Rakoczego
Zespół klasztorny w Wąchocku to obiekt zaliczony do najwyższej klasy zabytków – wzniesiony w I poł. XIII w. Kościół jest typową bazyliką z transeptem wybudowaną na planie krzyża z żółtawo-szarych i brunatno-czerwonych ciosów kamiennych, układanych w naprzemienne pasy, co jest ewenementem w Polsce. Wyraźnie widoczne są późniejsze przekształcenia – podwyższenia szczytów, zgodnie z gotycką modą, oraz dobudowa kaplicy i kruchty wejściowej. W ścianach szczytowych nawy, transeptu i prezbiterium zachowały się 4 piękne rozety. Od zach. nad rozetą jest jeszcze okrągłe okienko z kamiennym podziałem tzw. maswerkiem. Z okresu romańskiego zachowały się dwa skrzydła: wschodnie i południowe. Znajdują się w m.in.: kapitularz, fraternia i refektarz.
Doskonale zachowany kapitularz w Wąchocku jest najpiękniejszym romańskim wnętrzem w Polsce.
Ściana oddzielająca kapitularz od krużganków ma dwa dwudzielne przezrocza i otwór drzwiowy między nimi (fotomontaż zdobi stronę ROMAŃSKIE ŚLADY). Pomieszczenie ma wymiary ok. 10 X 10 m. pięknie wykonane głowice, wsporniki, itp. na zdjęciach poniżej, lepiej popatrzeć niż opisywać.
Z tego pięknego pomieszczenia przechodzimy krużgankami, mijając karcer, do fraterni. Tam bracia wykonywali wyznaczone prace.
Pomieszczenie karceru jest niskie i bez okna.
Fratrenia ma kształt kwadratu, strop wsparty na jednym filarze jest podzielony masywnymi gurtami na cztery równe pola.
Następnym choć nie udostępnianym turystom pomieszczeniem jest refektarz czyli jadalnia. Poniżej widok ogólny i detale.
To już prawie gotyk, cystersi pierwsi wprowadzili ten styl do Polski.
Na koniec podpis budowniczego na środkowym ciosie. Znak kamieniarski dobrze widoczny, nad nim napis
F SIMON – dziś już prawie nieczytelny i wyżej krzyżyk równoramienny. Inskrypcja ta jest umieszczona na fasadzie zachodniej kościoła, a imienny podpis włoskiego budowniczego jest niespotykany w Polsce.
