GOTYK
Gotyk to chyba najłatwiej rozpoznawalny styl. Strzelistość form, ostre łuki, wysokie okna, sklepienia żebrowe i przeważnie cegła jako podstawowy materiał łatwo zauważyć. System konstrukcji określamy jako filarowo-żebrowy, obciążenie z dachu przekazywane jest na żebra i filary z przyporami. Ściana jest tylko osłoną, dlatego mogą ją wypełnić duże okna. Sklepienie żebrowe mogło pokrywać dowolną powierzchnię nie musiał być to kwadrat jak poprzednio. Żebrowanie sklepień przybierało coraz to bardziej skomplikowane i urozmaicone kształty. Większość naszych kościołów jest niewysoka, jedno lub dwu nawowa, wystarczą przypory bez łuków przyporowych, które konieczne były w kościołach bazylikowych. W gotyku na dużą skalę zaczęto stosować cegłę, choć na południu Polski nadal korzystano z miejscowego kamienia, nie tak jak na północy kraju gdzie praktycznie używano tylko z cegły.
U nas nie ma ogromnych strzelistych świątyń z bogatym zdobnictwem, rozbudowanymi przyporami i bogato rzeźbionymi tympanonami w portalach. Nasz gotyk jest skromny, można powiedzieć mały, często z dobudowaną renesansową lub barokową kaplicą, ale na swój sposób piękny. Trzeba tylko pojechać do Szydłowa, Stopnicy albo Chotelu Czerwonego żeby się o tym przekonać.
***
Cegła gotycka
Wykonanie ręczne cegieł było bardzo pracochłonne, glina musiała być przez kilka lat dołowana, zalewana wodą, zmieszana z piaskiem, udeptana. Tak przygotowana glina była wciskana do skrzynek bez dna i wieka, ustawionych na stołach posypanych piaskiem, nadmiar gliny zgarniano ręką. Często pozostawał ślad palców stąd cegła palcówka. Murarz raczej ukrywał te odciski w wewnętrznej stronie muru, dlatego cegły te nie są zbyt często widoczne. Następny etap to suszenie już bez formy, cegły profilowe były wówczas kształtowane przez odcięcie drutem według szablonu pożądanego kształtu. Po wysuszeniu cegły były wypalane, co trwało ok. 3 tygodni. Cegła słabo wypalona, jasna to kopciatka, natomiast przepalona bardzo ciemna to zendrówka. Zendrówki były używane do wykonania wzorów zdobiących jednolite lico muru. Wobec powyższego ceglany mur gotycki często tak jak murowany z ciosów był (z oszczędności) w środku wypełniony gruzem, kamieniami i zaprawą. Cegła gotycka była nieco większa od obecnie produkowanej.
Na fot. obok: cegła palcówka – Dom Długosza – Wiślica
i mur zdobiony zendrówką – ruiny zamku w Rytwianach.
ORIENTACYJNE POŁOŻENIE WZMIANKOWANYCH ZABYTKÓW GOTYCKICH